Artikel: Vrienden van de Zwalmse Dorpen over de 'Geotine' (De Morgen)

Blik op België. Zwalm:

Wat als het landschap dreigt te worden onthoofd?  ‘Als we niets doen, gaat alles verloren’

04.09.2025, De Morgen, Redactie

Denk toch wat langer na, voor je al die grond gaat verkopen. Dat is de smeekbede van liefhebbers van het platteland en een aantal kunstenaars in Zwalm. ‘De ene dorpshoeve na de andere willen ze hier verkavelen.’

Wanneer het geraas van een voorbijrijdende brommer is uitgedoofd, zegt Anna Verhoeve dat er op dit moment geen stem is voor het landschap en het platteland. “Die willen wij in het debat brengen.” Geert Pauwels haakt in, hij vertelt dat activisme en kunst hier hand in hand gaan. “Met deze installatie willen we het mechanisme van marketing, verstedelijking en snel geldgewin in vraag stellen. Het is een aanklacht, maar ook een uitnodiging om na te denken over de rol van publieke gronden in onze gemeente.”

Een kronkelende straat in Zwalm, ‘het twaalfdorpenparadijs’ tussen Zottegem en Oudenaarde. Stapelwolken drijven over. Achter een braakliggend stuk landbouwgrond ligt de groene Munkbosbeekvallei.

Op het landschap is een houten kunstinstallatie gericht, in de vorm van een guillotine. Een hakbijl aan een touwtje, boven een schavot met daarop ‘het slachtoffer’: een kaart waarop alle publieke gronden in Zwalm in het rood zijn ingekleurd. Gronden die eigendom zijn van de gemeente, de provincie, het bisdom. Op een bord bij deze Geotine staat: ‘Eens verkocht, voor altijd verloren.’

“De druk op de publieke gronden is groot”, zegt Verhoeve. “Het plan bestaat om dit perceel te verkavelen, maar dit is een uithoek van de gemeente en het biedt een unieke inkijk op de vallei. Moeten we de ‘verlinting’ dan echt verderzetten?”

Kunstroute

De Geotine maakt deel uit van Kunst & Zwalm, een tweejaarlijks kunstenparcours met als thema ‘Grond’. Martha Balthazar en Jana De Kockere voeren hun voorstelling Boerenpsalm op, de voorziening voor volwassenen met een verstandelijke beperking De Bolster verwerkte ruwe wol tot kunstwerken, Atelier V.V. bouwde een muur bekleed met handgemaakt behangpapier en politieke posters, The Post Collective onderzoekt hoe mensen met een migratieachtergrond zich verbinden met het land...

“Door naar de Zwalmse grond te kijken,” zegt Leontien Allemeersch van curator PLAN B, een kunstenplatform dat focust op kunst in de rurale omgeving, “willen we associaties maken met grote thema’s zoals de klimaatcatastrofe en de genocides in Palestina, Congo en Soedan, waar grond, identiteit en macht onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.”

Via kunst willen ook Verhoeve en Pauwels in dialoog gaan met het publiek. Beroepshalve werken ze als architect en ruimtelijk onderzoeker, maar daarnaast maken ze deel uit van het burgercollectief Vrienden van de Zwalmse Dorpen, dat tien jaar geleden werd opgericht na een artikel in deze krant met als titel ‘Van filmdecor tot flutverkaveling’. Als we niets doen, dachten ze, gaat alles verloren.

“De ene dorpshoeve na de andere willen ze hier verkavelen”, zegt Verhoeve. “Wij willen die ontwikkeling niet per se tegenhouden, maar we pleiten wel voor creatieve en kwalitatieve oplossingen. Zeker voor de gronden waar de overheid eigenaar van is mogen we als burgers verwachten dat er grondig over nagedacht wordt.”

Meer lichtvoetige acties als een retrokoers of een erfgoedwandeling wisselen ze af met het indienen van bezwaarschriften of, zoals nu, het optrekken van een Geotine.

“Historisch gezien is dit zeer vruchtbare grond”, zegt Verhoeve. “Moeten we in een context van verdroging en vernatting niet beter nadenken over de voedselproductie in onze gemeente? Deze gronden hebben wereldoorlogen meegemaakt, en andere periodes waarin het soms financieel nijpend was voor de overheid, dus waarom zouden we ze nu opeens wel verkopen?”

Openhouden

Op de installatie prijkt een door AI gegeneerd beeld van een typisch Vlaamse verkaveling. Geen mens te bespeuren, de voortuintjes strak en netjes, bakstenen en asfalt overal waar je kijkt.

“Zelfs een kwalitatieve verkaveling of een klein woonerf in een gebied buiten de woonkern is eigenlijk niet verdedigbaar”, zegt Pauwels nog. “Laten we het openhouden en als pasmunt gebruiken voor de echte uitdagingen, zoals biodiversiteitverlies, voedselproductie en klimaatadaptatie: dat is onze boodschap.”